Tematyka związana z zachowkiem jest interesująca, ale bywa także skomplikowana.
Jeden z moich Klientów zadał mi ostatnio pytanie: „Czy obowiązek zapłaty zachowku może przejść na spadkobierców osoby, która była zobowiązana do jego zapłaty?”
Jak myślicie?
Odpowiedź nie jest wcale oczywista, ponieważ nie wynika wprost z przepisów prawa.
Nie będę jednak trzymać w niepewności i od razu uchylę rąbka tajemnicy: co do zasady tak. Obowiązek zapłaty zachowku może przejść na spadkobierców osoby, która była zobowiązana do jego uregulowania.
Jesteście ciekawi, dlaczego tak jest? Przeczytajcie cały artykuł.
Czym jest zachowek?
Na wstępie przypomnę jedynie, że zachowek jest roszczeniem pieniężnym, formą zabezpieczenia najbliższych zmarłego, którzy zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej niż mogliby otrzymać na podstawie dziedziczenia ustawowego.
To rodzaj takiej rekompensaty, żeby bliscy nie zostali „z niczym”. Czy jest to słuszne i sprawiedliwe? Nie mnie oceniać. Spojrzenie na instytucję zachowku różni się w zależności od tego, po której stronie i w jakiej sytuacji znajduje się określona osoba. Inaczej patrzy osoba uprawniona do zachowku, a inaczej ta, która musi go zapłacić. Do tego dochodzą także relacje rodzinne.
Więcej na temat tego, czym jest zachowek, komu przysługuje, ile wynosi, jak ustala się wysokość zachowku, w jaki sposób można go dochodzić pisałam w artykule: Zachowek- podstawowe informacje. Czym jest, komu przysługuje, ile wynosi Zachęcam do zapoznania się z nim.
Kto odpowiada za zapłatę zachowku?
Odpowiedzialność za zachowek zależy od tego, kto i co otrzymał od spadkodawcy oraz czy w spadku pozostał majątek.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami:
- Odpowiedzialność za zachowek w pierwszej kolejności ponosi spadkobierca lub spadkobiercy.
- W drugiej kolejności, jeżeli osoba uprawniona do zachowku nie może otrzymać go od spadkobiercy, wówczas ma prawo zgłosić się z takim roszczeniem do zapisobiercy windykacyjnego (osoby, która otrzymała rzecz zapisem windykacyjnym w testamencie).
- Natomiast, jeżeli takiego zapisu windykacyjnego nie było albo od takiej osoby nie można otrzymać zachowku, wtedy uprawniony może zgłosić się po zachowek do osoby lub osób, które otrzymały darowizny od spadkodawcy. Zgodnie z przepisami osoba obdarowana jest zobowiązana do zapłaty zachowku w granicach swojego wzbogacenia wskutek otrzymanej darowizny.
Czy obowiązek zapłaty zachowku przechodzi na spadkobierców osoby zobowiązanej do jego zapłaty?
Choć w przepisach kodeksu cywilnego jako zobowiązani do zapłaty zachowku wymieni są wyłącznie spadkobierca, zapisobierca windykacyjny a także obdarowany, w orzecznictwie sądów wskazuje się, że obowiązek zapłaty zachowku może przejść na spadkobierców osoby zobowiązanej.
Dlaczego obowiązek zapłaty zachowku ma charakter dziedziczny?
Przede wszystkim jest to zobowiązanie o charakterze majątkowym. Zgodnie z prawem spadkowym prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na spadkobierców.
Obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek należy zatem do długów spadkowych, powstających w chwili otwarcia spadku. Dług z tytułu obowiązku zapłaty zachowku zasadniczo nie różni od innych długów spadkowych, z tym wyjątkiem, że w ustawie w sposób odmienny ukształtowano zakres odpowiedzialności za to zobowiązanie.
Przemawiają za tym również względy sprawiedliwościowe i moralne. Najczęściej spadkobiercy osoby zobowiązanej do zachowku (która wcześniej np. otrzymała mieszkanie w darowiźnie) korzystają z jej majątku. Jeżeli obdarowany otrzymał majątek od spadkodawcy, a później majątek ten nabyli jego spadkobiercy, to oni również korzystają z tego przysporzenia. Skoro korzystają, to zdaniem sądów powinni odpowiadać za obowiązki, które się z tym wiązały.
Jak to wygląda w praktyce?
Wyobraź sobie taką sytuację: Spadkodawca podarował córce mieszkanie. Po jego śmierci syn domaga się zachowku. Córka jednak umiera, zanim zdążyła zapłacić zachowek swojemu bratu. Jej dzieci są spadkobiercami, dziedziczą mieszkanie. Jako spadkobiercy obdarowanej odpowiadają wówczas za zapłatę zachowku na rzecz brata matki, ale tylko w granicach tego, co odziedziczyły i maksymalnie do wartości wzbogacenia z tytułu otrzymanej przez ich matkę darowizny.
Inny przykład: Jan miał zapłacić zachowek swojej siostrze Marii, ale zmarł, zanim to zrobił. Maria myślała, że sprawa już się zakończyła, ale była w błędzie. Obowiązek zapłaty zachowku nie zniknął, lecz przeszedł na dzieci Jana, które odziedziczyły po nim majątek. Dla rodziny było to dużym zaskoczeniem, ale tak zachowek jest długiem spadkowym, który przechodzi na spadkobierców.
Podsumowując, obowiązek zapłaty zachowku jest dziedziczny. Warto o tym pamiętać, ponieważ nawet jeśli osoba zobowiązana do zapłaty zachowku zmarła, to obowiązek ten nie wygasa a przechodzi na jej spadkobierców.