ZACHOWEK.
To jedno z kluczowych pojęć prawa spadkowego i jedno z najczęściej wypowiadanych słów przez moich Klientów.
Zapewne każdy słyszał o zachowku, ale nie każdy dokładnie wie, czym jest, komu przysługuje i jak go dochodzić.
W niniejszym artykule przedstawiam najważniejsze informacje o zachowku, które pomogą Ci lepiej zrozumieć tę instytucję prawa spadkowego.
Czym jest zachowek?
Zachowek jest roszczeniem pieniężnym, którego może domagać się uprawniony, jeżeli nie otrzymał od spadkodawcy należnego mu udziału w majątku spadkodawcy w postaci: powołania do spadku lub darowizny lub zapisu lub świadczenia od fundacji rodzinnej.
Zachowek stanowi taką ochronę bliskich zmarłego, którzy zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej niż mogliby otrzymać na podstawie dziedziczenia ustawowego.
W praktyce oznacza to, że jeśli zmarły np. cały swój majątek zapisał w testamencie jednej osobie (np. jednemu dziecku lub osobie niespokrewnionej), to jego najbliżsi, tzw. uprawnieni do zachowku, mają roszczenie o zachowek i mogą domagać się jego wypłaty.
O czym należy pamiętać mówiąc o zachowku:
– zachowek to wyłącznie pieniądze – roszczenie pieniężne,
– zachowek nie jest udziałem w majątku ani składnikiem majątku spadkowego, a zatem tytułem zachowku nie możesz domagać się przepisania na Ciebie określonej rzeczy, np. mieszkania czy działki gruntu.
Komu przysługuje prawo do zachowku?
Zachowek przysługuje następującym krewnym spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy:
- zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki) spadkodawcy,
- małżonek spadkodawcy,
- rodzice spadkodawcy.
Określa się ich jako: uprawnieni do zachowku.
Komu z krewnych nie przysługuje prawo do zachowku?
Zachowek nie przysługuje:
- rodzeństwu zmarłego
- byłemu małżonkowi,
- konkubentowi,
- dziadkom spadkodawcy,
- dalszym krewnym (ciocia, wujek, kuzyni).
Ile wynosi zachowek?
Zgodnie z zasadą określoną w art. 991 § 1 k.c. zachowek wynosi ½ wartości udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu, gdyby dziedziczył po zmarłym z ustawy.
Wyjątkowo, jeżeli uprawniony jest:
- trwale niezdolny do pracy albo
- zstępny uprawniony (dziecko, wnuk, prawnuk spadkodawcy) jest małoletni,
– wtedy wysokość zachowku wynosi ⅔ wartości udziału spadkowego.
Jak ustala się wysokość zachowku?
Przy ustalaniu wysokości zachowku należy wziąć pod uwagę:
- Wysokość udziału, jaki uprawniony miałby w spadku z ustawy,
- Wysokość ułamka zachowku: ½ lub ⅔,
- Wartość całego majątku po zmarłym,
- Darowizny, których zmarły dokonał za życia (przy czym nie wszystkie darowizny liczą się przy obliczaniu wysokości zachowku),
- Zapis windykacyjny wskazany w testamencie.
Jak można dochodzić zachowku?
Zachowku możesz dochodzić na drodze polubownej lub na drodze sądowej, jeśli osoba zobowiązana (np. spadkobierca lub obdarowany) nie chce go wypłacić dobrowolnie.
Warto wcześniej spróbować ugodowego porozumienia, aby uniknąć długotrwałego procesu.
Jeżeli ten sposób nie przyniesie skutków, wówczas pozostaje droga sądowa – złożenie pozwu o zapłatę zachowku.
Ile jest czasu na żądanie zachowku?
Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat.
Czas ten liczy się od:
- ogłoszenia testamentu – w przypadku dziedziczenia testamentowego,
- dnia otwarcia spadku – w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Przedawnienie oznacza, że zobowiązany po tym czasie – po 5 latach może uchylić się spełnienia roszczenia i nie płacić. Aby jednak to uczynić, zobowiązany musi w sądzie podnieść zarzut przedawnienia.
Czy można zostać pozbawionym prawa do zachowku?
Tak, ale tylko w ściśle określonych przypadkach.
Służy do tego instytucja wydziedziczenia. Spadkodawca może w testamencie wydziedziczyć bliską osobę, jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Podsumowanie
Dla jednych zachowek jest ochroną najbliższych krewnych spadkodawcy. Stanowi takie minimum z majątku zmarłego spadkodawcy.
Dla innych zachowek jest nieuzasadnioną i niepotrzebną instytucją prawa. Przeciwnicy zachowku twierdzą, że przecież zmarły mógł przekazać swój majątek komu i w jaki sposób chciał.
Jak wiadomo, punkt widzenia zależy od tego, pod której stronie znajdzie się określona osoba w określonym czasie.
Jedno jest pewne. Zachowek często bywa źródłem sporów, dlatego warto znać swoje prawa i obowiązki w tym zakresie.
Jeśli masz wątpliwości, czy przysługuje Ci zachowek lub jak go obliczyć, skonsultuj się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym. Odpowiednio przygotowana strategia może znacząco ułatwić dochodzenie należnych Ci środków.