Zwierzęta domowe są dla wielu z nas pełnoprawnymi członkami rodziny. Nie dziwi mnie zatem, gdy coraz częściej otrzymuję od Klientów pytanie:
„Co stanie się z moim psem (kotem), gdy mnie zabraknie?”
Czy zwierzę domowe wchodzi w skład spadku? Czy można zostawić zwierzę komuś w testamencie? Jak zabezpieczyć przyszłość swojego pupila?
Odpowiedzi na te pytania wcale nie są takie oczywiste.
W dzisiejszym wpisie postaram się przybliżyć Ci tę tematykę. W artykule będę wyjaśniać te kwestie na przykładzie psa, ponieważ kocham psy, ale artykuł i omówione zagadnienia dotyczą także innych zwierząt domowych. Zachęcam więc do lektury także miłośników kotów i innych pupili.
Definicja zwierzęcia według prawa
Zacznijmy od podstaw.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt: „Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę”. Jednak, co bardzo istotne, w ustępie 2 tej ustawy jest wskazane, że: „W sprawach nieuregulowanych w ustawie do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy.”
Czy pies wchodzi w skład spadku?
Co to właściwie oznacza z perspektywy prawa spadkowego?
Kwestie dotyczące dziedziczenia zwierząt nie zostały uregulowane w ustawie o ochronie zwierząt, a więc trzeba w tym zakresie stosować odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy.
Oznacza to, że chociaż pies zgodnie z ustawą o ochronie zwierząt, nie jest rzeczą, lecz istotą żyjącą ze zdolnością do odczuwania cierpienia, to w ujęciu prawa spadkowego jest on traktowany jako składnik majątku zmarłego podobnie jak inne rzeczy.
Dlatego pies, tak jak samochód, mieszkanie czy kolekcja książek, wchodzi do masy spadkowej, czyli podlega dziedziczeniu.
Kto dziedziczy psa po właścicielu?
Właścicielem zwierzęcia domowego staje się osoba:
- na rzecz której spadkodawca zapisał w testamencie zwierzę (zapisobierca)
- która została wskazana w testamencie jako spadkobierca (spadkobierca testamentowy),
- albo spadkobierca ustawowy – osoba, która dziedziczy majątek z ustawy, jeśli nie było testamentu.
Jeżeli zmarły nie zostawił żadnych dyspozycji co do swojego pupila (na przykład nie zapisał go nikomu), zwierzę przechodzi na własność osoby, która odziedziczyła spadek.
Domyślam się, że za chwilę ktoś z Was może podnieść protest i powiedzieć: „Ale przecież to żywa istota, nie przedmiot!”
Zgadzam się. I tu pojawia się problem.
W prawie cywilnym, a dokładnie w prawie spadkowym, nie ma przepisów, które wprost regulowałyby, na jakich zasadach ma być dziedziczone zwierzę domowe, kto ma obowiązek opieki nad zwierzęciem po śmierci właściciela, jak ta opieka nad zwierzęciem ma wyglądać. W związku z tym w praktyce często zdarzają się nieporozumienia, konflikty, a czasami nawet dochodzi do porzucenia zwierzęcia.
Co się dzieje, jeśli spadkobierców jest kilku?
Tutaj pojawia się kolejna kwestia. W takiej sytuacji zwierzę jako przedmiot spadku staje się współwłasnością wszystkich spadkobierców. Dziedziczą oni psa wspólnie, w odpowiednich udziałach. Formalnie każdy z nich jest właścicielem psa. Co więcej, każdy ze spadkobierców ma obowiązek opieki i utrzymania psa, a także każdy z nich ponosi odpowiedzialność za psa. Do momentu dokonania działu spadku żaden ze spadkobierców nie może samodzielnie decydować w ważnych sprawach dotyczących zwierzęcia.
Co więc zrobić w takiej sytuacji?
Wówczas najlepszym rozwiązaniem wydaje się dokonanie działu spadku, co pozwoli na formalne ustalenie, który ze spadkobierców przejmie psa i będzie za niego odpowiedzialny. Dział spadku można przeprowadzić w drodze umowy albo sądownie. Podczas działu spadku można rozliczyć wszystkie koszty, które dany spadkobierca poniósł na opiekę nad psem. Od momentu działu spadku odpowiedzialność za zwierzę ponosi wyłącznie ten spadkobierca, który formalnie otrzymał psa w podziale.
Nie ma testamentu, nie ma zapisu. Nikt nie chce psa. Co wtedy?
Jeśli żaden ze spadkobierców nie chce zająć się psem, spadkobiercy powinni zabezpieczyć opiekę nad nim.
Spadkobiercy mogą:
- przekazać psa wybranej zaufanej osobie, zawierając z nią umowę w tym zakresie,
- przekazać psa do odpowiednich instytucji: schroniska, fundacji,
- zawiadomić służby lub gminę lub organizacje prozwierzęce.
Nie należy porzucać zwierzęcia. Pozostawienie go bez opieki może stanowić naruszenie ustawy o ochronie zwierząt i innych przepisów.
Czy można przekazać psa w testamencie?
Tak. I jest to najlepsze możliwe rozwiązanie.
Zwierzę możesz zapisać w testamencie konkretnej osobie.
Jak to zrobić:
1)Możesz przekazać psa zapisem windykacyjnym w testamencie notarialnym.
Z chwilą Twojej śmierci określona osoba automatycznie stanie się właścicielem zwierzęcia.
2) Możesz w testamencie dokonać zapisu zwykłego z poleceniem na rzecz określonej osoby, która po Twojej śmierci ma zostać właścicielem psa i zapewnić mu opiekę.
Z chwilą Twojej śmierci spadkobierca będzie zobowiązany przekazać zwierzę osobie wskazanej w testamencie. Możesz w testamencie zobowiązać spadkobiercę, by przekazał konkretnej osobie pieniądze na opiekę nad Twoim pupilem.
Jak zabezpieczyć swojego psa na wypadek śmierci?
Poniżej przygotowałam krótką listę, która może okazać się pomocna:
1) Porozmawiaj z rodziną i przyjaciółmi, czy ktoś zechce przejąć opiekę nad Twoim pupilem.
2) Wskaż opiekuna w testamencie.
3) Zapisz opiekunowi w testamencie środki na utrzymanie zwierzęcia.
4) Jeśli nikt z bliskich nie będzie chciał zaopiekować się zwierzęciem, możesz zapisać go w testamencie na rzecz wybranej fundacji lub stowarzyszenia.
5) Zamieść informację np. w portfelu, że masz zwierzę i komu należy je przekazać w razie nagłego wypadku.
Zwierzęta domowe nie są rzeczami, ale w świetle prawa spadkowego wchodzą w skład spadku. Ich los po śmierci właściciela zależy głównie od tego, czy zadbamy o to wcześniej. Możesz zapisać zwierzę konkretnej osobie w testamencie, nałożyć polecenie testamentowe zaopiekowania się pupilem, a przede wszystkim wcześniej porozmawiać z bliskimi i przyjaciółmi na ten temat.
Jeżeli masz psa, kota czy inne zwierzę, pomyśl o tym, ponieważ nikt nie zna Twojego pupila tak dobrze jak Ty.